Vi nhựa: Kẻ thù vô hình trong đĩa ăn của bạn

Nghiên cứu mới nhất đã chỉ ra những thói quen phổ biến trong đời sống hàng ngày của người Việt, tưởng chừng vô hại, lại chính là thủ phạm khiến thức ăn bị nhiễm một lượng vi nhựa đáng kinh ngạc.

Vi nhựa – một thuật ngữ không còn xa lạ nhưng mức độ nguy hiểm và sự hiện diện của chúng trong cuộc sống hàng ngày vẫn là một mối lo ngại lớn. Chúng ta thường nghe về vi nhựa trong đại dương, trong không khí, nhưng ít ai ngờ rằng, ngay cả những thói quen ăn uống tưởng chừng vô hại của người Việt lại đang vô tình đưa hàng trăm nghìn hạt vi nhựa vào cơ thể mỗi ngày.

Một nghiên cứu đáng báo động đã chỉ ra rằng, có tới hơn 490.000 hạt vi nhựa có thể xâm nhập vào thức ăn của chúng ta chỉ từ những hành động đơn giản, lặp đi lặp lại. Đây không chỉ là một con số khô khan mà là một lời cảnh tỉnh khẩn thiết về sức khỏe cộng đồng.

Vi nhựa là những mảnh nhựa có kích thước siêu nhỏ, thường dưới 5 milimét. Chúng sinh ra từ sự phân hủy của các sản phẩm nhựa lớn hơn hoặc được sản xuất có chủ đích để sử dụng trong một số sản phẩm công nghiệp và tiêu dùng (như trong mỹ phẩm, kem đánh răng). Khi đi vào môi trường, vi nhựa trở thành một vấn đề toàn cầu, len lỏi vào chuỗi thức ăn, nước uống và không khí mà chúng ta hít thở.

Trong bối cảnh hiện nay, khi mà nhựa gần như trở thành một phần không thể thiếu trong mọi hoạt động sống, việc tránh xa hoàn toàn vi nhựa là điều không thể. Tuy nhiên, nhận thức được các nguồn phát tán vi nhựa và những thói quen làm gia tăng nguy cơ phơi nhiễm là bước đầu tiên và quan trọng nhất để bảo vệ sức khỏe.

Những thói quen “quen thuộc” của người Việt và hiểm họa vi nhựa

1. Đun nấu và đựng thức ăn bằng đồ nhựa không đúng cách

Đây có lẽ là thói quen phổ biến nhất và cũng là nguy hiểm nhất. Nhiều gia đình Việt vẫn giữ thói quen sử dụng hộp nhựa, bát nhựa để đựng thức ăn nóng, thậm chí là hâm nóng trực tiếp trong lò vi sóng. Nhựa khi gặp nhiệt độ cao sẽ bị biến dạng, giải phóng các hóa chất độc hại và hàng trăm nghìn hạt vi nhựa siêu nhỏ vào thức ăn. Ngay cả những loại nhựa được dán nhãn “an toàn cho lò vi sóng” cũng không hoàn toàn đảm bảo không có sự thôi nhiễm ở nhiệt độ quá cao hoặc thời gian đun nóng kéo dài.

Đặc biệt, việc dùng vá, muỗng nhựa để khuấy, múc thức ăn nóng trong nồi cũng là một nguồn phát tán vi nhựa lớn. Ma sát và nhiệt độ cao sẽ bào mòn bề mặt nhựa, khiến các hạt vi nhựa li ti tách ra và hòa lẫn vào món ăn.

2. Dùng chai nhựa, bình nhựa đựng nước tái sử dụng nhiều lần

Nhiều người có thói quen mua nước uống đóng chai và sau đó tái sử dụng chai nhựa đó để đựng nước lọc, nước trà mang đi làm, đi học. Mặc dù hành động này có vẻ thân thiện với môi trường, nhưng chai nhựa PET (Polyethylene terephthalate) thường chỉ được thiết kế để sử dụng một lần. Khi tái sử dụng nhiều lần, đặc biệt là khi tiếp xúc với nhiệt độ cao (để trong xe ô tô nắng nóng, rửa bằng nước nóng) hoặc bị chà xát mạnh khi vệ sinh, cấu trúc nhựa sẽ bị phá vỡ, giải phóng vi nhựa vào nước uống.

3. Sử dụng màng bọc thực phẩm và túi ni lông không kiểm soát

Màng bọc thực phẩm là vật dụng quen thuộc trong bếp của mọi gia đình. Tuy nhiên, việc bọc trực tiếp thức ăn nóng, hay cho thức ăn đã bọc màng vào lò vi sóng, tủ lạnh rồi lấy ra nhiều lần sẽ khiến các hạt vi nhựa dễ dàng thôi nhiễm vào thức ăn. Tương tự, túi ni lông dùng để đựng thực phẩm nóng, hay để trong môi trường nắng nóng cũng là một nguồn tiềm ẩn. Hầu hết các loại túi ni lông không được thiết kế để tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm nóng hoặc có tính axit, kiềm.

4. Uống trà sữa, cà phê mang đi với ly nhựa, ống hút nhựa

Văn hóa đồ uống mang đi phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là trà sữa và cà phê. Ly nhựa, nắp nhựa, ống hút nhựa là những vật dụng không thể thiếu. Khi đồ uống nóng được đổ vào ly nhựa, hoặc khi chúng ta khuấy, hút mạnh bằng ống hút nhựa, quá trình bào mòn và giải phóng vi nhựa có thể xảy ra. Mặc dù lượng vi nhựa trong một lần uống có thể nhỏ, nhưng tích lũy theo thời gian từ thói quen hàng ngày sẽ trở thành một con số đáng kể.

5. Ăn hải sản và thực phẩm từ môi trường nước bị ô nhiễm

Đây không phải là một thói quen trực tiếp gây nhiễm vi nhựa vào thức ăn, mà là một thực trạng đáng báo động từ môi trường. Biển và các nguồn nước ngọt đang bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi rác thải nhựa. Các loài sinh vật biển, cá, tôm, sò, ốc… ăn phải vi nhựa trong môi trường sống của chúng. Khi chúng ta tiêu thụ những loại hải sản này, tức là chúng ta đang gián tiếp đưa vi nhựa vào cơ thể. Các nghiên cứu đã tìm thấy vi nhựa trong ruột, mang và cả thịt của nhiều loài hải sản phổ biến.

Tác hại khôn lường của vi nhựa đối với sức khỏe

Mặc dù các nghiên cứu về tác động lâu dài của vi nhựa đến sức khỏe con người vẫn đang được tiến hành, nhưng những bằng chứng ban đầu đã chỉ ra nhiều mối lo ngại nghiêm trọng:

• Rối loạn hormone: Một số loại nhựa chứa phthalates và bisphenol A (BPA) – các chất có thể hoạt động như chất gây rối loạn nội tiết tố, ảnh hưởng đến hệ sinh sản, sự phát triển và chức năng của các tuyến nội tiết.
• Viêm nhiễm và tổn thương tế bào: Các hạt vi nhựa khi vào cơ thể có thể gây ra phản ứng viêm, tổn thương tế bào và mô. Chúng đã được tìm thấy trong máu, phổi, và thậm chí cả nhau thai của con người.

• Ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa: Vi nhựa có thể tích tụ trong đường tiêu hóa, ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đường ruột, gây ra các vấn đề về tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng.
• Tăng nguy cơ ung thư: Mặc dù chưa có bằng chứng trực tiếp, nhưng một số hóa chất trong nhựa được biết đến là chất gây ung thư hoặc có khả năng thúc đẩy sự phát triển của tế bào ung thư.
• Gánh nặng cho hệ miễn dịch: Sự hiện diện của các hạt lạ trong cơ thể có thể khiến hệ miễn dịch phải làm việc quá sức, dẫn đến suy yếu khả năng chống lại các bệnh tật khác.

Trong bối cảnh vi nhựa đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống, việc loại bỏ hoàn toàn là bất khả thi. Tuy nhiên, chúng ta hoàn toàn có thể áp dụng những thói quen mới để giảm thiểu tối đa sự phơi nhiễm:

1. Hạn chế tối đa đồ nhựa trong đun nấu và đựng thức ăn:

   • Ưu tiên sử dụng đồ dùng bằng thủy tinh, gốm sứ, thép không gỉ để đun nấu, lưu trữ và đựng thức ăn, đặc biệt là thức ăn nóng.
   • Nếu buộc phải dùng đồ nhựa, hãy đảm bảo đó là loại nhựa an toàn thực phẩm (food-grade) và tuân thủ hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất, tránh dùng cho thức ăn quá nóng hoặc đưa vào lò vi sóng.
   • Không dùng vá, muỗng nhựa để khuấy, múc thức ăn nóng. Thay thế bằng vá gỗ, silicon cao cấp hoặc thép không gỉ.

2. Sử dụng chai lọ tái sử dụng đúng cách:

   • Đầu tư vào bình nước cá nhân bằng thủy tinh hoặc thép không gỉ thay vì tái sử dụng chai nhựa dùng một lần.
   • Nếu vẫn dùng chai nhựa, hãy kiểm tra ký hiệu nhựa (ví dụ: HDPE, PP là an toàn hơn PET cho việc tái sử dụng ngắn hạn) và tránh để chúng tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc ánh nắng trực tiếp.

3. Lựa chọn màng bọc thực phẩm và túi ni lông an toàn:

   • Hạn chế bọc thức ăn nóng bằng màng bọc thực phẩm. Chờ thức ăn nguội hoàn toàn trước khi bọc.
   • Tuyệt đối không cho thức ăn bọc màng bọc thực phẩm vào lò vi sóng.
   • Sử dụng túi vải hoặc hộp đựng tái sử dụng khi đi mua sắm thay vì túi ni lông.

4. Cân nhắc đồ uống mang đi:

   • Mang theo cốc/ly/bình cá nhân khi mua đồ uống mang đi để hạn chế sử dụng ly nhựa, ống hút nhựa.
   • Nếu không thể, hãy yêu cầu bỏ ống hút nhựa hoặc sử dụng ống hút bằng giấy/tre/thép không gỉ.

5. Lựa chọn nguồn thực phẩm đáng tin cậy:

   • Ưu tiên mua hải sản từ các nguồn cung cấp uy tín, có kiểm định chất lượng.
   • Đa dạng hóa chế độ ăn uống, không chỉ tập trung vào một loại thực phẩm, đặc biệt là hải sản.

Hơn 490.000 hạt vi nhựa là một con số đáng báo động, cho thấy sự nghiêm trọng của vấn đề vi nhựa trong thức ăn hàng ngày của người Việt. Nhận thức được những thói quen tiềm ẩn rủi ro là bước đầu tiên để thay đổi. Bằng cách điều chỉnh những hành vi tưởng chừng nhỏ nhặt trong sinh hoạt hàng ngày, chúng ta không chỉ bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình mà còn góp phần giảm thiểu lượng rác thải nhựa ra môi trường, hướng tới một tương lai bền vững hơn.

LAVYON